Dự thảo sửa đổi Nghị định 75/2019/NĐ-CP: Hoàn thiện khung pháp lý về xử phạt cạnh tranh

Ngày 26/9/2019, Chính phủ ban hành Nghị định số 75/2019/NĐ-CP quy định về xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh, đóng vai trò là công cụ quan trọng trong việc cụ thể hóa các quy định của Luật Cạnh tranh năm 2018. Sau hơn 5 năm áp dụng, Nghị định này đã bộc lộ một số hạn chế trong việc áp dụng các biện pháp xử phạt, thẩm quyền xử lý, cũng như tính khả thi trong thực tiễn thực thi.
Để khắc phục các bất cập này, Bộ Công Thương đã chủ trì soạn thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung một số điều của Nghị định số 75/2019/NĐ-CP, hiện đang được lấy ý kiến công khai. Dự thảo Nghị định đưa ra một số sửa đổi đáng chú ý, bao gồm:

1. Mức phạt đối với hành vi vi phạm thủ tục tập trung kinh tế
Theo khoản 3 Điều 1 Dự thảo, hành vi không thông báo tập trung kinh tế được điều chỉnh với mức phạt cụ thể như sau:

(1) Phạt tiền từ 2 tỷ đến 4 tỷ đồng đối với doanh nghiệp vi phạm có tổng tài sản hoặc tổng doanh thu trên thị trường Việt Nam từ 3.000 tỷ đồng trở lên trong năm tài chính liền kề trước năm thực hiện tập trung kinh tế, nhưng không vượt quá 5% tổng doanh thu trên thị trường liên quan.

(2) Phạt tiền từ 1 tỷ đến 2 tỷ đồng đối với doanh nghiệp có tổng tài sản hoặc doanh thu dưới 3.000 tỷ đồng, nhưng không vượt quá 5% tổng doanh thu của doanh nghiệp vi phạm trên thị trường liên quan.
Mức phạt tương tự cũng được áp dụng đối với các hành vi thực hiện tập trung kinh tế khi chưa có kết quả thẩm định sơ bộ hoặc quyết định thẩm định chính thức của Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia.
So với quy định cũ, Dự thảo đã chuyển hướng từ phạt theo tỷ lệ doanh thu sang khung phạt định lượng cụ thể, qua đó:

+ Đơn giản hóa thủ tục xử lý, tạo điều kiện cho cơ quan cạnh tranh áp dụng thống nhất;

+ Giảm rủi ro pháp lý cho doanh nghiệp do giới hạn mức phạt rõ ràng;

+ So với thông lệ quốc tế, dự thảo của Việt Nam đang chọn mô hình kết hợp: (i) khung phạt cố định, dễ dự báo như Nhật Bản; (ii) chốt “trần” 5% doanh thu để tránh vượt trội so với mức răn đe tương đối trong khu vực; đồng thời không đi đến ngưỡng 10% như EU và không phạt theo ngày như Hoa Kỳ. Cách thiết kế này phù hợp mục tiêu đơn giản hóa thủ tục nhưng vẫn giữ sức răn đe hợp lý.

Điểm tích cực là quy định mới cân bằng giữa tính răn đe và tính hợp lý — xử phạt đủ nghiêm để đảm bảo tuân thủ nghĩa vụ thông báo, nhưng không gây cản trở đến hoạt động M&A, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang khuyến khích các thương vụ tập trung kinh tế minh bạch, hiệu quả.

2. Bãi bỏ hình thức xử phạt bổ sung “Tịch thu khoản lợi nhuận thu được từ hành vi vi phạm”
Dự thảo Nghị định bãi bỏ hình thức xử phạt bổ sung “Tịch thu tang vật, phương tiện được sử dụng để vi phạm hành chính” đối với các hành vi cạnh tranh không lành mạnh như:
• Xâm phạm thông tin bí mật trong kinh doanh;
• Ép buộc trong kinh doanh;
• Cung cấp thông tin không trung thực về doanh nghiệp khác.
Thực tiễn thi hành Nghị định 75/2019/NĐ-CP cho thấy việc xác định và tách biệt khoản lợi nhuận phát sinh từ hành vi vi phạm với lợi nhuận hợp pháp là gần như không khả thi. Các hành vi cạnh tranh không lành mạnh đa phần không tạo ra dòng thu cụ thể, mà chỉ mang lại lợi thế phi vật chất như uy tín, thị phần hoặc lợi thế thương mại.
Trong pháp luật cạnh tranh quốc tế, không nhiều quốc gia áp dụng “tịch thu lợi nhuận” (disgorgement) như một hình thức xử phạt hành chính độc lập. Thay vào đó, các nước chủ yếu phạt tiền theo tỷ lệ doanh thu hoặc áp dụng biện pháp khắc phục hậu quả.
Do đó, việc bãi bỏ quy định tịch thu lợi nhuận là hợp lý, giúp:
• Tăng tính khả thi trong thực thi;
• Tránh chồng chéo với hình thức xử phạt chính bằng tiền;
• Đảm bảo sự thống nhất trong áp dụng pháp luật, tránh tình trạng áp dụng suy diễn chủ quan của cơ quan xử lý.
3. Tăng mức phạt và biện pháp khắc phục đối với hành vi cung cấp thông tin, tài liệu không đầy đủ
Theo điểm a khoản 5 Điều 1 Dự thảo, hành vi cung cấp không đầy đủ hoặc không trung thực thông tin, tài liệu cho cơ quan cạnh tranh sẽ bị phạt từ 20 triệu đến 30 triệu đồng. Đối tượng bị áp dụng bao gồm:
• Bên bị điều tra;
• Người có quyền lợi, nghĩa vụ liên quan;
• Các bên tham gia hoặc nộp hồ sơ thông báo tập trung kinh tế;
• Các bên đề nghị hưởng miễn trừ đối với thỏa thuận hạn chế cạnh tranh bị cấm.
Ngoài ra, biện pháp khắc phục hậu quả được quy định là “Buộc cung cấp thông tin, tài liệu đầy đủ, trung thực”.

Việc tăng mức phạt là cần thiết trong bối cảnh ngày càng có nhiều vụ việc cạnh tranh phức tạp, đòi hỏi thông tin trung thực để cơ quan cạnh tranh có thể đánh giá chính xác tác động hạn chế cạnh tranh.
Hành vi cung cấp thông tin sai lệch thường mang tính cố ý, nhằm che giấu các yếu tố có khả năng vi phạm, do đó cần mức xử phạt đủ mạnh để răn đe. Bên cạnh đó, biện pháp buộc khắc phục hậu quả góp phần tăng tính hiệu lực của quá trình điều tra, giúp Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia có đủ cơ sở pháp lý và thực tiễn để ra quyết định khách quan.
4. Sửa đổi thẩm quyền xử phạt vi phạm hành chính
Dự thảo quy định thẩm quyền xử phạt các hành vi vi phạm pháp luật về cạnh tranh sẽ thuộc về Chủ tịch Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia và Hội đồng xử lý vụ việc hạn chế cạnh tranh. Theo đó, Thanh tra viên, người được giao thực hiện nhiệm vụ thanh tra chuyên ngành, và Chánh Thanh tra Bộ Công Thương không còn thẩm quyền xử phạt trong lĩnh vực này.
Sự thay đổi này phù hợp với Luật Xử lý vi phạm hành chính (sửa đổi) và mô hình tổ chức mới của Bộ Công Thương, trong đó chức năng thanh tra chuyên ngành về cạnh tranh đã được chuyển giao.
Việc tập trung thẩm quyền vào Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia giúp đảm bảo tính chuyên môn hóa, tính minh bạch trong điều tra và ra quyết định xử lý, đồng thời tránh tình trạng phân tán thẩm quyền gây khó khăn trong thực thi.

Đánh giá của Midland & Partners
Theo đánh giá của Midland & Partners, Dự thảo Nghị định sửa đổi, bổ sung Nghị định 75/2019/NĐ-CP là một bước đi tích cực trong việc hoàn thiện cơ chế xử phạt vi phạm hành chính trong lĩnh vực cạnh tranh, đặc biệt trong bối cảnh Việt Nam đang tăng cường hội nhập kinh tế quốc tế và thực thi các cam kết thương mại tự do thế hệ mới. Những sửa đổi lần này thể hiện rõ:
• Xu hướng chuyển từ quản lý hành chính sang quản lý theo nguyên tắc thị trường;
• Tăng tính minh bạch, chuyên nghiệp hóa vai trò của Ủy ban Cạnh tranh Quốc gia;
• Và giảm thiểu gánh nặng tuân thủ cho doanh nghiệp, nhưng vẫn duy trì tính răn đe và hiệu lực pháp lý.

Từ góc độ thực tiễn tư vấn, Midland & Partners khuyến nghị doanh nghiệp:

1. Chủ động rà soát các giao dịch M&A và liên kết kinh tế để đảm bảo nghĩa vụ thông báo tập trung kinh tế được tuân thủ đầy đủ;

2. Xây dựng quy trình quản trị cạnh tranh nội bộ (compliance program) để kiểm soát rủi ro vi phạm hành chính trong lĩnh vực này;

3. Theo dõi tiến trình ban hành Nghị định sửa đổi nhằm kịp thời cập nhật và điều chỉnh quy trình nội bộ cho phù hợp.

Việc hoàn thiện hệ thống pháp luật về cạnh tranh không chỉ là công cụ bảo vệ môi trường kinh doanh công bằng, mà còn là nền tảng pháp lý quan trọng cho phát triển kinh tế bền vững và nâng cao năng lực cạnh tranh quốc gia.

By Thanh Ngân – Paralegal – Midland & Partners